رها علی‌نژاد، طراح صحنه سینما، تئاتر و تلویزیون به گفتگو با خبرنگار هفت‌رخ نیوز نشست.

– خانم علی‌نژاد در مورد خودتان و کارهایی که انجام دادید بیشتر بفرمایید؟

من به طور تخصصی طراحی صحنه برای تئاتر و تلویزیون انجام می دهم و در حال نیز به عنوان دانشجوی دکتری رشته مطالعات رسانه در دانشگاه صدا و سیما تمرکز اصلی پژوهش‌هایم بر طراحی صحنه تلویزیونی است. همچنین عضو هیات علمی دانشکده سینما و تئاتر دانشگاه هنر با حدود ۱۵ سال سابقه تدریس و پژوهش در زمینه طراحی صحنه هستم. زمینه علاقه و فعالیتم از نوجوانی با طراحی و نقاشی آغاز شده و در زمینه گرافیک نیز تجربه‌هایی کسب کرده‌ام. تحصیلاتم شامل کارشناسی طراحی صحنه از دانشگاه تهران، کارشناسی ارشد کارگردانی از دانشگاه هنر و کارشناسی ارشد معماری داخلی است و همچنین زمینه هایی که در هنرهای تجسمی آموخته ام و سایر آموزه ها ، در فرایند های اجرایی و پژوهشی میان رشته ای که لازمه تخصص طراحی صحنه است همواره پیش برنده بوده است. به نظر می رسد طراح صحنه با توجه به گستره حرفه ای اش همواره باید بیاموزد و از سایر رشته های تخصصی برای زمینه کاری خود بهره گیرد. بنابراین هیچ نقطه پایانی در این حرفه وجود ندارد و هیچ فارغ‌التحصیلی به معنای واقعی و عملی در این رشته نمی توان قائل بود. ذات این حرفه میان رشته ای و پایان ناپذیر است زیرا هر پروژه و هر فیلم یا نمایشی که صحنه ای برای آن طراحی می شود نکته ها و مسائل جدیدی با خود به همراه دارد که طراحی صحنه را با چالش های جدیدی رو به رو می کند . از این رو علاوه بر مهارت عملی برای یک طراح صحنه، پژوهش و تحقیق در حوزه های جدید و میان رشته ای نیز ضروری است.

– در مورد کار اخیر خودتان یعنی برنامه چهارگاه شبکه چهار بیشتر توضیح دهید؟ در مورد تغییر در فضا و عملکرد در طراحی صحنه فصل سوم برنامه تلویزیونی چهارگاه

طراحی صحنه برای برنامه تلویزیونی چهارگاه در فصل سوم تفاوت هایی با فصل دوم آن، که طراحی هر دو فصل را بر عهده داشتم، دارد. محور اصلی مفهومی برنامه برای شناخت علمی و محتوایی و فلسفه موسیقی و شعر ایرانی است . در فصل سوم این برنامه با توجه به این مفهوم و همچنین مناسبت ماه مبارک رمضان ، فضایی که برای تولید در اختیار گروه تولید قرار داشت عمارت عین الدوله بود که متعلق به دوره قاجار است و مشخصات معماری آن دوره را دارد. و البته کاربری فعلی آن به عنوان یک فضای اداری و به طور خاص سالن کنفرانس یا جلسات بود. شاید تصور ایده آل برای تولید طراحی صحنه یک برنامه تلویزیونی گفتگو محور صرفا ساخت و طراحی در یک استودیو باشد که نوعا در فصل دوم شاهد آن بودیم . اما در نوعی دیگر از انواع طراحی صحنه که با تغییر کاربری و طراحی مجدد در فضای موجود یا یک عمارت انجام می شود نیز گاهی می توان به نتیجه مطلوب دست یافت. البته طبیعتا موانع و چالش هایی را به دلیل اینکه از ابتدا آن فضا برای این برنامه و کاربرد خاص ساخته نشده پیش رو باشد که کار طراحی در اصل رفع مسائل و چالش های آن فضا در خدمت اهداف آن برنامه تلویزیونی است. در بیان و شرح علمی این موضوع، طراحی به معنی( Design) هم راه با حل مسئله و چالش است اما در هنر محض به معنی ( Art) صرفا آفرینش رخ می دهد که به نظرم ارزش هیچ یک بیشتر از دیگری نیست و جایی نیز این دو با هم همپوشانی دارند. بنابراین طراحی صحنه در جایی طراحی است و جایی دیگر هنر و گاهی تجلی هر دو . بر اساس این رویکرد رفع یک چالش و خلق فضایی نو و تغییر کاربری نیز کاری کمتر یا بیشتر از یک ساخت جدید نیست. در این عمارت نیز کار طراحی صحنه بیشتر به مثابه مفهوم دوم یعنی طراحی و حل مسئله بود. هر فضایی که می خواهد به تغییر کابری و فضا برای یک موضوع جدید تلویزیونی بیانجامد نسبت به موضوع خود در نزد طراح، مسائلی منحصر به فرد دارد و نمی توان یک راه حل یا یک فرمول برای نوع این طراحی ها عنوان کرد. مثلا در این فضا به نظرم اولین چالش خنثی بودن یا بی روح بودن فضا بود که در تصویر تلویزیونی با در نظر گرفتن نوع و مفهوم اثر همسو نبود ، بنابراین راه حل پیشنهادی من ، استفاده از تغییر و غلبه یک رنگ خاص( آبی لاجوردی) که هم مفاهیم سنتی و معنوی ما در معماری و سایر هنرهای ایرانی را دارد و هم با روح برنامه هم خوانی داشته و فضا را زنده تر و پویا تر می کرد، بود . یکی دیگر از اصلی ترین ابزارهایی که باز در این فضا و این برنامه خاص می توانست راه حل باشد، استفاده از اشیا و عناصری بود که به تکمیل و توجه دادن به تم رنگی کمک می کرد مثل لوسترهای ایستاده و دیوارکوب های شرقی به رنگ طلایی که غلبه و جلوه آبی لاجوردی را امکان پذیر می کرد. ترکیب بندی، ایجاد تمرکز و حرکت و پویایی قاب ها و دوربین ها هر یک چالش هایی بودند که برای طراحی صحنه این برنامه و قطعا هر برنامه تلویزیونی فراخور ویژگی های آن برنامه متفاوت و متغیر است که به سایر جزئیات آن در این مجال نمی پردازم. بنابراین طراحی صحنه تلویزیونی در هر وضعیتی کم اهمیت تر یا پر اهمیت تر نسبت به دیگری نیست. به این مفهوم که کار در یک اتاق از پیش ساخته یا عمارت با کاری که در استودیو از نقطه صفر آغاز می‌شود از نظر نگاه تخصصی طراحی کم کارتر نیست و ای بسا طراحی چنین موقعیتی به دلیل محدودیت ها و بسته بودن فضا مهارت بیشتری می‌طلبد.